Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα

Γ΄φάση

 Ένα μικρό ψηφιακό τεύχος αφιέρωμα στην αυτοαναφορικότητα στη νεοελληνική ποίηση. Περιέχει τις εργασίες που δημιουργήσαμε στη διάρκεια της διδασκαλίας του σεναρίου

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα 

β΄φάση ΣΤ΄ομάδα

Νίκος Εγγονόπουλος « Νέα περί του θανάτου του Ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου του 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο ντε λα Φουέντε»

Μανόλης Αναγνωστάκης « Επίλογος» 

1^η δραστηριότητα

Τον Ιούλιο του 1936 ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία ανάμεσα στους εθνικιστές που υποστήριζαν τον Φράνκο και τους δημοκρατικούς που υποστήριζαν τον νεοεκλεγέντα Πρόεδρο της Ισπανικής Δημοκρατίας. Οι εθνικιστές του Φράνκο είχαν τη βοήθεια της φασιστικής Ιταλίας και Γερμανίας.  Η επικράτηση των εθνικιστών οδήγησε την Ισπανία στα ολοκληρωτικά  καθεστώτα της Ευρώπης, λίγο πριν την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου. Στις 19 Αυγούστου 1936 δολοφονήθηκε  στη Γρανάδα ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα καθώς με την επαναστατική του διάθεση και την προσήλωσή του στα δικαιώματα των πολιτών είχε προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των εθνικιστών. Μια απροσδόκητη δολοφονία  χωρίς ουσιαστική εξήγηση που συνοδεύτηκε από ένα ακόμη παράξενο γεγονός δε βρέθηκε ποτέ ο τάφος του.  Το ενδιαφέρον για το θάνατο του ποιητή εκμεταλλεύτηκαν πολλές εφημερίδες, με πιθανές εξηγήσεις για τη δολοφονία του και τον τόπο της ταφής του.  Ο Νίκος Εγγονόπουλος καυτηριάζει με το ποίημά του την προσπάθεια για εκμετάλλευση του θανάτου του ποιητή. Το ποίημα με τον τίτλο του μιμείται τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων που υπόσχονταν  «νέες» πληροφορίες, χωρίς να έχουν στην πραγματικότητα να προσθέσουν τίποτε το καινούριο στην υπόθεση της δολοφονίας. Ο ποιητής τιτλοφορεί το ποίημά του «Νέα περί του θανάτου του Ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα...», ειρωνικά για  να εκφράσει την αγανάκτησή του και την πικρία του για το διωγμό κάθε είδους που βίωσαν και βιώνουν οι ποιητές. Με ύφος πικρής ειρωνείας ο ποιητής καταθέτει την οργή του.

« Ο Επίλογος» του Μανόλη Αναγνωστάκη ανήκει στα ποιήματα που έγραψε ο ποιητής στα χρόνια της δικτατορίας του 1967. Στη συλλογή εντοπίζουμε την απογοήτευση του ποιητή. Ο ποιητής βλέπει τη χώρα για την οποία αγωνίστηκε να βασανίζεται και τους πολίτες της να μην έχουν πια τη δύναμη να αντισταθούν.  Ο ποιητής ύφος πικρό παρατηρεί τη χώρα του να αλλάζει.

2^η δραστηριότητα

Το ποίημα του Νίκου Εγγονοπούλου αναφέρεται σε μια εποχή πολέμου και σπαραγμού. Καθώς το διαβάζεις σου υποβάλλει ένα αίσθημα μελαγχολίας και πικρίας που οφείλεται στην εμφύλια διαμάχη και στις συνέπειες της. Είναι αυτοαναφορικό γιατί ο ποιητής εκφράζει μια γενική  θέση για το ρόλο και τη λειτουργία της Ποίησης. «Η Τέχνη κι η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε:/η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε/ να πεθάνουμε»

O «Επίλογος» του Μανόλη Αναγνωστάκη δηλώνει ότι κι αν δεν μπορείς με την ποίηση να φέρεις μια σημαντική αλλαγή και με τους στίχους δεν μπορείς να ανατρέψεις καθεστώτα, τουλάχιστον προσπάθησε, δείξε τα χέρια σου, κρίνε τα αρνητικά της κοινωνίας.

3^η δραστηριότητα

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είχε αφιερώσει τη ζωή του στον αγώνα για την ουσιαστική αλλαγή της ελληνικής κοινωνίας. Πιστεύει ότι με την ποίηση προσφέρει στον αγώνα αυτό. Δηλαδή, η ποίηση μπορεί να μπει στην υπηρεσία ενός ιδεολογικού αγώνα και μπορεί τελικά να βοηθήσει τους ανθρώπους να φτάσουν στο σημείο να διεκδικήσουν την κοινωνική τους ελευθερία αφού έχει τη δύναμη να περάσει σημαντικά μηνύματα στους ανθρώπους. Άρα η  ποίηση για τον Αναγνωστάκη είναι ένα σημαντικό εφόδιο στον αγώνα των ανθρώπων για την ολοκλήρωσή τους.

 

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα 

Β΄φάση Ε΄ομάδα

Βικτωρία Θεοδώρου : Εγκώμιο

Γιώργος Σαραντάρης : Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει… 

1^η δραστηριότητα 

             Η Βικτωρία Θεοδώρου γράφει με γλώσσα απλή και καθημερινή που φανερώνει τη στοργή και την αγάπη για τη μητέρα της. Χρησιμοποιεί λέξεις με κεφαλαία όπως  Τέχνη, Ζωή, Ταπεινότης, Δίκιο και το εγκωμιαστικό ύφος που δημιουργείται επιβεβαιώνει τον τίτλο, «Εγκώμιο». Το ποίημα είναι ο μονόλογος της ποιήτριας που χρησιμοποιώντας το β΄ πρόσωπο κερδίζει σε αμεσότητα και ζωντάνια ενώ με τις σκηνές που περιγράφει δίνει το πορτρέτο της μητέρας της τόσο ως προς την εμφάνισή της όσο και ως προς την ψυχή της. Το λεξιλόγιο της Βικτωρίας Θεοδώρου παραπέμπει στο λεξιλόγιο που η μητέρα της απλή γυναίκα χρησιμοποιούσε.

Ο Γιώργος Σαραντάρης με γλώσσα απλή δίνει το φιλοσοσφικό του στοχασμό για την ποίηση και τους ποιητές. Λιτά και καθαρά.

2^η δραστηριότητα

Τα δύο ποιήματα είναι διαφορετικά. Η Βικτωρία Θεοδώρου έγραψε ένα εγκώμιο για τη μητέρα της και ο Γιώργος Σαραντάρης διατύπωσε τη σκέψη του για την Ποίηση. Όμως και τα δύο ποιήματα πραγματοποίησαν το στόχο των δημιουργών.

3^η δραστηριότητα 

Για τη Βικτωρία Θεοδώρου το « Εγκώμιο» στη μητέρα της είναι το κίνητρο για να διατυπώσει τη θέση της για την τέχνη της Ποίησης. Η ποιήτρια θεωρεί ήρωες αυτούς που « κρατήσαν τη Ζωή και φύλαξαν το Δίκιο» . Αυτό η μητέρα της το υπηρέτησε σε όλη τη ζωή της για αυτό και με «η Τέχνη θα καταδεχτεί να υψώνει αιώνια/κι άφθαρτη τη θύμησή σου./Οι γενναίοι δοξαστήκανε κι οι ήρωες,/όσοι κρατήσαν τη Ζωή και φύλαξαν τo Δίκιο./Τώρα περνάς εσύ με το δειλό περπάτημα, το κουρασμένο,/και μπαίνει η Ταπεινότη σου στο Ηρώο.»

Για το Γιώργο Σαραντάρη η ποίηση είναι αγώνας όχι φυγή. Είναι ευθύνη για τη ζωή. Οι ποιητές παίρνουν τις ευθύνες της ζωής και απολαμβάνουν την ομορφιά της. Οι ποιητές είναι οι αγωνιστές που πολεμούν μέχρι τέλους με επιμονή.

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα 

β΄φάση Δ΄ομάδα

Κ. Καρυωτάκης : Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων

Τ. Πατρίκιος : Στίχοι, 2

1^η δραστηριότητα

Στο ποίημα του Καρυωτάκη Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων, υπάρχει ομοιοκαταληξία  που ενώνει τον πρώτο στίχο με τον τρίτο (μισημένοι-απομένει ,πικροί-αργυρή)  και εντοπίζεται και  το ιαμβικό μέτρο (μία τονισμένη-μία άτονη συλλαβή). Ακόμα, υπάρχουνε 3 στροφές αποτελούμενες από 8 στίχους.Αυτό ωστόσο ανατρέπεται στην τελευταία, που αποτελείται από 4 και επαναλαμβάνεται στο τέλος κάθε στροφής σαν επωδός (refrain).

Ο ποιητής χρησιμοποιεί συμβολισμούς όπως την φράση «άδοξοι ποιητές» που απευθύνονται σε ποιητές πολύ δημοφιλείς που όμως αναδείχθηκαν μετά τον θάνατο τους. (Β. Ουγκό, Βερλέν).

Στο ποίημα του ο Καρυωτάκης προσπαθεί να κάνει μια σύγκριση ανάμεσα στους ένδοξους και τους άδοξους ποιητές. Ο ποιητής θέλει να απομακρύνει την αδικία και γράφει ένα ποίημα για όλους τους ποιητές που ξεχάστηκαν.

2^η δραστηριότητα

Πιο κοντά στην παραδοσιακή ποίηση είναι το ποίημα του Κ. Καρυωτάκη αφού έχει ομοιοκαταληξία, στροφές ρυθμό και μέτρο σε αντίθεση με αυτό του Τίτου Πατρικίου που μοιάζει περισσότερο με πεζό.

 3^η δραστηριότητα

Για το ρόλο της ποίησης όσον αφορά τον Τίτο Πατρίκιο  σας παραθέτουμε την απάντηση του σε ερώτημα που του τέθηκε στη διάρκεια μιας συνέντευξής του:

«Ποιος είναι ο ρόλος της ποίησης σήμερα;

Ο Τίτος Πατρίκιος απαντά: "Η ποίηση μπορεί να παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο για την αντιμετώπιση της κρίσης. Την αποκατάσταση της ανθρώπινης επικοινωνίας, της ανθρώπινης συνεπαφής, της ανθρώπινης αλληλεγγύης. Να φύγουμε από τη μοναξιά στην οποία μας είχε ρίξει η περίοδος της ευμάρειας και μέσω της ποίησης να αναγνωρίσει ξανά ο καθένας το διπλανό του και τον εαυτό του».

Ο Καρυωτάκης με την ποίησή του δεν αναφέρεται στα μεγάλα ιδανικά. Αντίθετα υπογραμμίζει και σημειώνει το  ασήμαντο. Η χαμηλόφωνη ποίηση του είναι αυτοσαρκαστική και ταυτόχρονα μια ποιητική φωνή διαμαρτυρίας. Η μελαγχολία του σε μεγάλο βαθμό κυριεύει τους ποιητικούς του χαρακτήρες που στο τέλος της μπαλάντας σημειώνουν « Ποιος άδοξος ποιητής» θέλω να πούνε/ «την έγραψε μιας έτσι πενιχρή/ μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που ‘ναι;»

Η ομάδα

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα

Η αυτοαναφορικότητα σε παραδοσιακά και μοντέρνα ποιήματα

β΄φάση Γ΄ομάδα

Κ. Καρυωτάκης: Είμαστε κάτι…

 Τ. Πατρίκιος: Οφειλή

 

1^η δραστηριότητα

                Το ποίημα του Κ. Καρυωτάκη «Είμαστε κάτι» αποτελείται από τέσσερις στροφές, οι δύο πρώτες αποτελούνται από τέσσερεις στίχους ενώ οι δύο τελευταίες από τρείς. Στις δύο πρώτες στροφές υπάρχει σταυρωτή ομοιοκαταληξία, στην τρίτη και τέταρτη στροφή η ομοιοκαταληξία  είναι πλεχτή. Το ποίημα έχει μέτρο το οποίο όμως δεν είναι σταθερό σε όλο το ποίημα. Έχουμε μπροστά μας ένα άρτιο σονέτο με βάση τους κανόνες της παραδοσιακής ποίησης  ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του.

  Υπάρχουν πολλές εικόνες όχι μόνο οπτικές (υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη), αλλά και ηχητικές ( ήχους παράφωνους ξυπνάει). Ακόμα, ο ποιητής χρησιμοποιεί παρομοιώσεις (οι χορδές που κρέμονται σα καδένες), προσωποποιήσεις (ο άνεμος όταν περνάει),  μεταφορές (κι η ποίησις είναι το καταφύγιο που φθονούμε) και σύμβολα  (είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις).

2^η δραστηριότητα

            Οι δύο ποιητές Κώστας Καρυωτάκης και Τίτος Πατρίκιος είναι βαθιά επηρεασμένοι από τους πολέμους κατά την διάρκεια των οποίων έζησε ο καθένας. Γι’ αυτό τα ποιήματά τους χαρακτηρίζονται από μελαγχολία και απαισιοδοξία. Ο πρώτος εκφράζεται με την βοήθεια του συμβολισμού και ο αναγνώστης εισπράττει ένα αίσθημα ασάφειας, ρευστότητας και αβεβαιότητας και αντιλαμβάνεται την παθητική διάθεση του ποιητή προς την πραγματικότητα και τα γεγονότα που τον περιβάλλουν. Ακόμα, από την χρήση ομοιοκαταληξίας και στην ύπαρξη μέτρου αποδίδεται η μουσικότητα του ποιήματος, η οποία διεγείρει το συναίσθημα.

Αντίθετα, ο Τίτος Πατρίκιος δεν ακολουθεί τα πρότυπα και τους κανόνες της παραδοσιακής ποίησης, παρά όμως την ελευθερία στην γραφή  υπάρχει σταθερότητα, σιγουριά και σαφήνεια στο νόημα του ποιήματος.  Η ενεργός δράση του στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας και ο προσωπικός αγώνας αποτυπώνονται στο ποίημά του «Οφειλή» με την ξεκάθαρη εικόνα που έχει για το σκληρό πρόσωπο του πολέμου καθώς και την αναγνώριση της  ευθύνης  του προς τους πεσόντες.

3η δραστηριότητα

Στο ποίημα «Οφειλή» του Τίτου Πατρίκιου, ο ρόλος του ποιητή φαίνεται να είναι το χρέος να εξυμνήσει όσους πέθαναν στον πόλεμο. Ιδιαίτερα στην δεύτερη στροφή του ποιήματος όπου χρησιμοποιεί α΄ ενικό, δηλώνεται ξεκάθαρα η προσωπική υποχρέωση που νιώθει απέναντι στους πεσόντες. Επιπλέον, ο ποιητής δείχνει να θεωρεί κύριο στόχο της ζωής του να γνωστοποιήσει την ηρωικότητα αυτών των ανθρώπων, καθώς ο ίδιος με το να επιζήσει στέρησε τη ζωή κάποιου άλλου, γιατί η σφαίρα που δεν δέχτηκε αυτός, πλήγωσε θανάσιμα κάποιον άλλο. Η ποίηση για τον Τ. Πατρίκιο είναι το μέσο για να κατορθώσει ο ίδιος να φέρει σε πέρας τον μοναδικό του στόχο.

Για τον Κώστα Καρυωτάκη στο ποίημα «Είμαστε κάτι..» η σκληρή πραγματικότητα και η παρακμή της επηρεάζουν  τους δημιουργούς Ποιητές, που δεν κατορθώνουν να αγγίξουν την Ποίηση ως λύτρωση.